Significations et usages de Waddenzee

Waddenzee Werelderfgoed natuur Land  Nederland  Duitsland  Denemarken UNESCO-regio Europa en Noord-Amerika Criteria viii, ix, x Inschrijvingshistorie UNESCO-volgnr. 1314 Inschrijving 2009 (33e sessie) UNESCO-werelderfgoedlijst

Het westelijke deel van de Waddenzee.

Zonsondergang bij Schiermonnikoog.

Veerboot 'Rottum' op de Waddenzee.

Wadlopen is mogelijk bij eb, onder andere naar Schiermonnikoog.

tussen Terschelling en Harlingen

Zeehonden op een zandbank.

De Waddenzee (Fries: Waadsee, Deens: Vadehavet, Duits: Wattenmeer) is de binnenzee tussen de Waddeneilanden en de Noordzee aan de ene kant, en aan de andere kant het vasteland van Denemarken, Duitsland en Nederland. Het gebied strekt zich uit tussen Esbjerg in Denemarken en Den Helder in Nederland, heeft een lengte van 500 km en een breedte van gemiddeld 20 km. De oppervlakte bedraagt ongeveer 10.000 km². Vóór de aanleg van de Afsluitdijk werd ook de Zuiderzee tot de Waddenzee gerekend. De Waddenzee wordt onderbroken door de Hindenburgdamm van het eiland Sylt.

Het Waddenzeegebied heeft een grote ecologische waarde en staat met uitzondering van het Deense deel sinds 26 juni 2009 op de lijst van UNESCO Werelderfgoed. Ook is de Waddenzee belangrijk voor de visserij en voor recreatie. In het Nederlandse deel wint de Nederlandse Aardolie Maatschappij aardgas.

Het Nederlandse grondgebied van de Waddenzee is in 1981 toegevoegd aan de provincies Noord-Holland, Friesland en Groningen. In 1986 werd de Waddenzee ook gemeentelijk ingedeeld.

  Algemeen

Voor geografische aspecten, zie ook Wad

De Waddenzee is onderdeel van de waddenkust van de Noordzee. Het woord wad komt van het Latijnse woord vadum, dat "doorwaadbare plaats" betekent. De benaming Waddenzee duikt voor het eerst op aan het eind van de 19e eeuw.^[1] Typerend zijn de tijdens eb droogvallende zandplaten, gescheiden door meer of minder diepe geulen. Langs de kust vinden we meestal een modderige strook slik. Met iedere vloed wordt het zoute water van de Noordzee door de zeegaten tussen de Waddeneilanden de wadden opgestuwd. Een aantal rivieren mondt in Waddenzee uit. In Duitsland de Eems, de Wezer en de Elbe, in Nederland (via de sluizen in de Afsluitdijk) de IJssel en andere in het IJsselmeer afwaterende rivieren en kanalen.

  Ontstaan

Voor het ontstaan van de eilanden, zie ook Waddeneilanden

De in de Noordzee uitmondende rivieren (de Rijn Maas en Schelde) dragen zand mee, dat eeuwenlang langs de vlakke en ondiepe kust werd afgezet. Zo'n 5000 jaar geleden ontstonden hierbij, door de werking van de wind, strandwallen. Het gebied achter de wallen bleef voortaan in de regel droog. Er ontwikkelde zich een rijke vegetatie en uiteindelijk vond er zelfs veenvorming plaats. Op die manier is het huidige landschap van Vlaanderen en Holland ontstaan.

In het Waddengebied brak de strandwal in de Middeleeuwen echter in stukken, de restanten vormen de huidige Waddeneilanden. Een deel van het land achter de wallen kon door de bewoners met dijken worden beschermd, maar een ander deel werd weer dagelijks door de zee overstroomd. De Waddenzee ontstond dus in een geologische gezien recent verleden, en is zeer veranderlijk, onderhevig aan constante opbouw en afbraak door de zee.

  Fauna

  Vogels

Zie Wadvogels voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De Waddenzee vormt een belangrijk leefgebied voor vele vogelsoorten. Meeuwen, sterns, steltlopers, lepelaars, eenden en ganzen vinden er hun voedsel als ze doortrekken, overwinteren of broeden op de Waddeneilanden. Droogvallende wadplaten herbergen een rijk bodemleven, dat voor deze vogels een belangrijke voedselbron is.^[2] Echter, volgens een onderzoek in 2005 van het NIOZ, loopt het aantal wadvogels ernstig terug. Soorten zoals de zilverplevier, bonte strandloper, tureluur en rosse grutto hebben het erg moeilijk.^[3][4]

  Zeehonden

In de Waddenzee komen twee soorten zeehonden voor, de gewone zeehond en de grijze zeehond. In het verleden werd er op deze zoogdieren gejaagd, maar tegenwoordig zijn ze bij wet beschermd. Dat dat geen garantie is voor het voortbestaan van een soort bleek wel toen in 1988 het Phocine distemper virus de populatie in de Waddenzee decimeerde. Ook vervuiling van de zee door met name chloorkoolwaterstoffen en zware metalen vormen een ernstige bedreiging, hoewel de situatie sinds de jaren 80 sterk verbeterd is.

  Ecologische waarde

  Beschermd gebied

Het ondiepe, relatief warme water van de Waddenzee met zijn rijke bodemleven voorziet in de levensvoorwaarden van grote aantallen planten en dieren. Ongeveer 250 plantensoorten komen alleen in de Waddenzee voor. Zeehonden krijgen er hun jongen, vis zet er zijn kuit af, en vogels foerageren op de wormen en schelpdieren als voorbereiding op hun jaarlijkse trek. Door deze rol als kraamkamer en pleisterplaats heeft de Waddenzee niet alleen lokaal een grote ecologische waarde.

Ooit was de Waddenzee vol zeegras: in 1932 was het oppervlak meer dan 150 km². De zeegrasvelden zijn goeddeels verdwenen. Maar nu er tekenen van herstel zijn, wordt zeegras uitgezaaid in de hoop dat dit biotoop met de daarbij horende organismen zich kan herstellen.

Het grootste deel van de Nederlandse Waddenzee is beschermd natuurmonument en is door de UNESCO aangewezen als Biosfeerreservaat. Het eiland Schiermonnikoog en de Duinen van Texel zijn Nederlandse Nationale parken. Ook het Duitse deel van de Waddenzee is natuurreservaat, verdeeld in drie zones waarin verschillende beschermingsregimes gelden.

Op een in november 2005 gehouden internationale Waddenconferentie is besloten om het Nederlandse en het Duitse deel aan te melden voor de lijst van Werelderfgoed. Het Deense deel zou later kunnen volgen. Op 26 juni 2009 werd de Nederlands-Duitse Waddenzee Unesco Werelderfgoed.^[5]

  Exploitatie

Tot 2005 was het in het Nederlandse deel van de Waddenzee toegestaan op kokkels te vissen. Met grote zuigpijpen werden de schelpdieren uit de bodem gezeefd. Milieuorganisaties waren van mening dat deze vorm van visserij schade toebracht aan de bodem van de Waddenzee en dat het de voedselketen voor wadvogels bedreigde. Onder grote maatschappelijke druk van met name deze milieu- en natuurorganisaties is in 2005 besloten om kokkelvisserij op het Wad te verbieden. Ook boomkorvisserij is in het gebied verboden.

Momenteel wordt er nog gevist op mosselen. Daarbij worden kleine mosseltjes (mosselzaad) opgevist en vervolgens elders uitgezet op stukken van de Waddenzee waar ze beter kunnen uitgroeien. Bij het oogsten van het mosselzaad gebruiken de mosselkwekers mosselkorren die het bodemslib kunnen verstoren. Daarmee verdwijnt een belangrijke voedselbron voor de eidereenden en scholeksters, de typische wadvogels. Vanwege dit risico is in een deel van de Waddenzee de mosselvangst en -teelt verboden. De ontwikkeling in de gebieden met en zonder mosselvisserij wordt nu vergeleken om de omvang van de natuurschade vast te stellen. In februari 2008 oordeelde de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State dat de vergunning voor het oogsten van mosselzaad in de Waddenzee is verleend terwijl de minister onvoldoende heeft onderbouwd dat de natuurschade aanvaardbaar is.^[6]

Een andere vorm van exploitatie is het toerisme. De eilanden trekken veel gasten, er vindt veel watersport plaats op het Wad en vanuit diverse plaatsen kan men wadlopen. Dit leidt regelmatig tot verstoring van de overal aanwezige dieren. Aan de andere kant draagt de recreatie in het gebied bij aan de bewustwording van het belang van het Wad.

  Gasboringen

Op een termijn van 50 jaar wordt een verlaging van de bodem van de Waddenzee gevreesd als gevolg van de aardgaswinning in het Nederlandse deel. In combinatie met de verwachte verhoging van de zeespiegel zou dit kunnen leiden een verandering van het milieu met ernstige gevolgen voor de waddenfauna.

Een beroep tegen het toestaan van gaswinning is in 2007 echter door de Raad van State afgewezen. De Raad is van mening dat op basis van wetenschappelijk onderzoek geen ernstige milieueffecten te verwachten zijn. De Nederlandse regering heeft ca. 800 miljoen euro uit de verwachte baten toegezegd voor investeringen in het milieu.

  Scheepvaart op de Waddenzee

De Waddenzee wordt al sinds mensenheugenis door schepen bevaren. Voordat het Noordzeekanaal gegraven werd, was de enige manier om Amsterdam (en andere belangrijke Nederlandse havens) vanaf de Noordzee te bereiken via de Waddenzee en de Zuiderzee. Het bevaren van de Waddenzee was in die tijd moeilijk, door de steeds verplaatsende geulen en banken en de spaarzame bebakening. Menig schip verging. Voor duikverenigingen levert dit vandaag veel interessante plekken op. Hoewel de bebakening en navigatietechnologie sindsdien enorm verbeterd zijn, vereist het bevaren van de Waddenzee nog steeds speciale kennis en ervaring.

Voor het ondiepe water van de Waddenzee en de Zuiderzee zijn aparte scheepstypen ontwikkeld, met platte bodems en zijzwaarden. Vandaag wordt de Waddenzee bevaren door veerboten naar de Waddeneilanden, de visserij, de pleziervaart en traditionele zeilende vrachtvaarders als klippers, tjalken, aken enz. Bekende havens zijn Oudeschild, Harlingen, Oost-Vlieland, West-Terschelling, Nes, Schiermonnikoog, Lauwersoog en Noordpolderzijl.

Om overlast door de recreatievaart te voorkomen is een Erecode voor Wadliefhebbers opgesteld. De bedoeling is dat hiermee het bewustzijn voor de ecologische waarde wordt verhoogd en zelfregulering het instellen van regelgeving door de overheid overbodig maakt. Het Nederlandse deel van de Waddenzee behoort tot de binnenwateren, de scheepvaart is er dus gehouden aan het Binnenvaartpolitiereglement. Voor de Eemsmonding geldt een apart reglement. In Duitsland geldt de Waddenzee als open zee, en dus zijn de Internationale Bepalingen ter Voorkoming van Aanvaringen op Zee van kracht.

De scheepvaart van en naar het IJsselmeer geschiedt via de Lorentzsluizen bij Kornwerderzand of de Stevinsluizen bij Den Oever. Andere veel gebruikte routes van en naar de Waddenzee zijn het Van Harinxmakanaal, dat bij Harlingen in zee uitmondt, de Robbengatsluis bij Lauwersmeer en het Eemskanaal tussen Groningen en Delfzijl. In Duitsland zijn de rivieren Eems, Wezer, Elbe en Eider de belangrijkste verbindingen tussen de Waddenzee en het achterland.

  Externe links

Wikimedia Commons heeft meer mediabestanden die bij dit onderwerp horen in de categorie Wadden Sea.

• Actuele informatie - Rijkswaterstaat
• Website Interwad, gesubsidieerd door ministeries en gemeenten - heeft o.a. een gedetailleerde kaart van het Nederlandse gedeelte
• Common Waddensea Secretariat, ten behoeve van de trilaterale samenwerking tussen Denemarken, Duitsland en Nederland
• Waddenvereniging
• Vereniging Wadvaarders, belangenorganisatie voor de waterrecreatie op de Wadden
• www.waddenzeewerelderfgoed.nl

	Werelderfgoed in Nederland
Amsterdamse grachtengordel · Droogmakerij de Beemster · Ir.D.F. Wouda-gemaal · Waterlinie Amsterdam (Stelling van Amsterdam) · Molens bij Kinderdijk-Elshout · Rietveld Schröderhuis · Schokland en omgeving · Waddenzee · Historisch gebied van Willemstad, binnenstad en haven; Nederlandse Antillen

	Werelderfgoed in Duitsland
Dom van Aken · Abdij en Altenmünster van Lorsch · Slot Augustusburg en slot Falkenlust in Brühl · Bamberg · Bauhauslocaties in Weimar en Dessau · Klassiek Weimar · Fagusfabriek · Rammelsbergmijnen en historische stad Goslar · Dom van Keulen · Hanzestad Lübeck · Luthergedenkplaatsen in Eisleben en Wittenberg · Abdij van Maulbronn · Fossielenvindplaats Groeve Messel · Fürst-Pückler-Park Bad Muskau · Kloostereiland Reichenau · Museuminsel in Berlijn · Parklandschap Dessau-Wörlitz · Stiftskerk, kasteel en historisch centrum van Quedlinburg · Bedevaartskerk van Wies · Historisch centrum van Regensburg met Stadtamhof · Romeinse monumenten, Dom en Onze-Lieve-Vrouwekerk in Trier · Oude beukenbossen van Duitsland · Paleizen en parken van Potsdam en Berlijn · Michaeliskirche en Dom van Hildesheim · Dom van Speyer · Historisch centrum van Stralsund en Wismar · Stadhuis en Rolandstandbeeld van Bremen · Grenzen van het Romeinse Rijk · Bovenloop van het Midden-Rijndal · IJzersmelterij van Völklingen · Kasteel Wartburg · Residentie van Würzburg · Kolenmijn en industriecomplex Zeche Zollverein in Essen · Modernistische woonwijken in Berlijn · Waddenzee · Prehistorische paalwoningen in de Alpen

53°26′48″N, 6°21′4″E