Significations et usages de amnestie

Amnestie is het vrijstellen of herroepen van strafvervolging voor bepaalde daden door het hoogste gezag van een staat. Het woord amnestie komt van het Griekse amnestia, vergetelheid. Iemands daden worden door een amnestieverlening als het ware aan de vergetelheid prijsgegeven en daarmee volledig uitgewist. Een collectieve amnestieverlening wordt ook wel een generaal pardon genoemd.

Er kan amnestie verleend worden aan bepaalde individuen of aan allen die een bepaald strafbaar feit hebben gepleegd. Amnestie kan zelfs betrekking hebben op alle strafbare daden die in een bepaalde periode of in verband met bepaalde omstandigheden gepleegd zijn.

  Verschil tussen amnestie, gratie en sepot

Onder gratie wordt verstaan: het kwijtschelden, verminderen of veranderen van straffen die door de rechter zijn opgelegd, hetzij op basis van een individueel verzoek, dan wel in de vorm van een collectieve gratie. Gratie is geen vrijspraak, de persoon is niet onschuldig.

Amnestie onderscheidt zich van gratie doordat bij amnestie een persoon voor volledig onschuldig wordt gehouden. De strafbare feiten zijn volledig uitgewist. Amnestie kan ook plaatsvinden voordat er sprake is van een veroordeling of proces.

Ook bij een seponering wordt iemand niet bestraft voor zijn daden, maar er zijn grote verschillen tussen de begrippen seponering en amnestie:

• Een sepot is een beslissing van een gewone openbaar aanklager. Deze beslissing kan worden teruggedraaid als een hogere instantie alsnog tot vervolging besluit, bijvoorbeeld na een klacht van het slachtoffer. De reden voor een sepot is meestal dat de autoriteiten andere prioriteiten hebben, of dat ze verwachten dat het bewijs onvoldoende zal blijken te zijn.
• Een amnestie is altijd een beslissing van regering en parlement, en wordt meestal om politieke redenen gegeven.

  De juridische basis van amnestie

De mogelijkheid van amnestie is geregeld in artikel 122 tweede lid van de Grondwet.

Amnestie geschiedt altijd bij of krachtens een op zichzelf staande formele wet. Dat houdt in dat de vaststelling van een amnestiewet geschiedt door regering en Staten-Generaal gezamenlijk.

Ook hierin onderscheidt amnestie zich van gratie: gratie wordt verleend krachtens de Gratiewet door de minister van Justitie, zonder dat hiervoor goedkeuring van het parlement vereist is. Wel is de minister van Justitie in geval van gratieverlening achteraf verantwoording schuldig aan het parlement, voortvloeiende uit het recht van interpellatie.

  Reden voor amnestie

In de geschiedenis werd vaak amnestie verleend bij het normaliseren van de verhoudingen na een politieke omwenteling, burgeroorlog en dergelijke. In het proces van verzoening kan de overwinnende partij amnestie verlenen aan degenen die zich tijdens de onlusten tegen die partij verzet hebben. Daarbij wordt vaak een uitzondering gemaakt voor de leiders van de tegenpartij, of voor plegers van bijzonder ernstige (oorlogs)misdaden.

Een andere reden kan zijn, een veranderend inzicht in de mate van verwerpelijkheid van bepaalde daden. Als men de strafbaarheid van een delict afschaft, of de maximale straf verlaagt, kan men ook de reeds veroordeelden amnestie verlenen.

  Voorbeelden

• Desi Bouterse en alle verdachten uit 1982 kregen op 4 april 2012 amnestie toegewezen naar aanleiding van de decembermoorden in Suriname.
• De vroegst beschreven amnestie was die van Thrasybulus van Athene. De Dertig Tirannen en enkele anderen werden van die amnestie uitgezonderd.
• Op 16 maart 44 v.Chr. kregen Marcus Brutus en Gaius Cassius en de moordenaars van Caesar amnestie van de senaat en werd Caesar ook goddelijk verklaard.
• Bij de Restauratie van Karel II van Engeland werd amnestie verleend, maar de personen die deel hadden genomen in de executie van Karels vader werden uitgezonderd.
• De laatste amnestiewet die door het Britse werd aangenomen was die van 1747, waarin de deelnemers aan de Jacobitische opstand van 1745 gratie werd verleend.
• Napoleon verleende een amnestie op 13 maart 1815. Dertien prominenten, waaronder Talleyrand werden uitgezonderd.
• De amnestie van Pruisen van 10 augustus 1840.
• De algemene amnestie, uitgeroepen door Frans Jozef I van Oostenrijk in 1857.
• De algemene amnestie, toegekend door de President van de Verenigde Staten, Andrew Johnson, na afloop van de Amerikaanse Burgeroorlog (1861 - 9 april 1865) in 1868.
• De Franse amnestie van 1905.
• De algemene amnestie voor Zuid-Afrikanen die zich verzet hebben tegen de apartheid in augustus 1991. Circa 40 000 mensen worden vrijgelaten.

Amnestieverleningen kunnen controversieel zijn. In 1949 en in 1954 werd in Duitsland amnestie verleend, die volgens sommigen in strijd waren met het principe van denazificatie.

  Zie ook

• Amnesty International
• Collectieve gratie
• Gratie