Significations et usages de άγγελος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Οι άγγελοι αποτελούν πνευματικά υπερφυσικά όντα που συναντώνται σε πολλά θρησκευτικά συστήματα. Οι άγγελοι συνήθως αποτελούν τη μεσολαβητική βαθμίδα ανάμεσα στο βασίλειο του υπερβατικού και του κοσμικού. Στις δυτικές θρησκείες τα αγαθά πνεύματα καλούνται άγγελοι, ενώ τα πονηρά δαίμονες.

Ετυμολογία

Η έννοια άγγελος μπορεί να σημαίνει:

1. Γενικά, αυτόν που φέρνει ειδήσεις
2. Τα αόρατα όντα που διαβιβάζουν ειδήσεις ή λειτουργικά πνεύματα

Στην αρχαία Ελλάδα η έννοια άγγελος χαρακτήριζε κάποιον ο οποίος μετέδιδε ειδήσεις, πληροφορίες ή αγγελίες. Ο Όμηρος στα έργα του ήδη εμφανίζει τη λέξη με αυτή την έννοια, ενώ και οι Ηρόδοτος^[1], Ξενοφώντας^[2] την χρησιμοποιεί για να περιγράψει ειδικούς απεσταλμένους μεταφοράς μηνυμάτων ή πληροφοριών. Επίσης οι άγγελοι χρησιμοποιούνται και σε άλλα καθήκοντα, όπως σύναψη συνθηκών ή είσπραξη χρημάτων. Ως θεϊκή ή υπερβατική παρουσία η έννοια άγγελος εμφανίζεται για πρώτη φορά στο πρόσωπο του Ερμή, ο οποίος προσφωνείται ως άγγελος της Περσεφόνης από τον Όμηρο^[3]. Επίσης κατά τον Πλάτωνα^[4] ο Κάτω Κόσμος έχει τους αγγέλους του, οι οποίοι καλούνται «άγγελοι καταχθόνιοι».

Στα Εβραϊκά η αντίστοιχη λέξη מלא‎ mal'akh χρησιμοποιείται για να δηλώσει είτε θείο είτε ανθρώπινο αγγελιαφόρο. Η λατινική εκδοχή, εντούτοις, διακρίνει τον θείο ή πνευματικό αγγελιαφόρο από τον άνθρωπο με τις έννοιες angelus (δάνειο από την Ελληνική γλώσσα) και legatus «απεσταλμένος».

Άγγελοι

Χριστιανισμός

Ιδιότητες

Οι άγγελοι κατά τον Μέγα Βασίλειο δημιουργήθηκαν πριν από τον υλικό κόσμο, ενώ ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος συμπληρώνει πως δημιουργήθηκαν με κίνητρο την «εκστατική» του αγάπη και αγαθότητα, με σκοπό να συμμεριστούν ως λογικά όντα τη μακαριότητά του. Οι άγγελοι σύμφωνα με το Χριστιανισμό είναι μέρος του σύμπαντος κόσμου και ο κάθε άγγελος έχει την δική του ατομικότητα, χαρακτήρα και θέληση. Επίσης ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός προσπαθώντας να δώσει έναν ορισμό περί των αγγέλων αναφέρει ότι είναι φύσεις νοερές, αεικίνητες, αυτεξούσιες, ασώματες. Υπηρετούν τον Θεό και είναι κατά χάριν αθάνατες, που δεν περιορίζονται από το χρόνο και το χώρο, ενώ δεν έχουν φύλο. Παρ΄ όλη τη καθαρότητα και απλότητα της αγγελικής φύσης, οι άγγελοι είναι δεκτικοί της κακίας. Αποτέλεσμα της ελευθερίας τους είναι και η πτώση του τάγματος του Εωσφόρου. Στις ιδότητες τους δεν είναι η γνώση των μελλόντων, παρά μόνο αν τους το αποκαλύψει ο Θεός, ούτε η γνώση της ανθρώπινης θελήσεως. Η μετακίνησή τους γίνεται ταχύτατα, αλλά δεν είναι πανταχού παρόντες. Κάθε φορά βρίσκονται σε συγκεκριμένο τόπο, δίχως να γνωρίζουν το τι συμβαίνει αλλού.

Οι άγγελοι αντιπροσωπεύονται σε όλη την Παλαιά Διαθήκη ως σώμα του πνευματικού μεσάζοντος των όντων μεταξύ του Θεού και των ατόμων, ενώ σύμφωνα με τον ψαλμό 148,2 του Δαυίδ, αποτελούν και αυτά κτίσματα. Οι άγγελοι στο χριστιανισμό παρίστανται ενώπιον του θρόνου του Θεού, όπου και διαρκώς Τον υμνούν. Στην Παλαιά Διαθήκη κατά κύριο λόγο εμφανίζονται ως αγγελιαφόροι του Θεού στην ανθρωπότητα, δηλαδή αποτελούν όργανά του, από τα οποία διαβιβάζει τη θέλησή του. Με μια προσεκτικότερη ματιά όμως, φαίνεται να αποτελούν και προσωπικοί φύλακες, όπως υπονοείτε επανειλημμένα, καθώς κάθε μεμονωμένη ψυχή έχει τον κηδεμονικό άγγελό της. Στον Ποιμένα του Ερμά μάλιστα γίνεται σαφής νύξη για το προσωπικό φύλακα άγγελο τού κάθε ανθρώπου. Στόχος των αγγέλων είναι η προσπάθεια σωτηρίας των ψυχών. Τέλος οι άγγελοι λειτουργούν ως εκτελεστές του λόγου του Θεού στον φυσικό κόσμο^[5].

Στην Καινή Διαθήκη οι άγγελοι εμφανίζονται συχνά ως απεσταλμένοι του Θεού και φορείς του μηνύματος της Αποκάλυψης^[6]. Εμφανίζονται στον Ιησού^[7], στη Μαρία, τη μητέρα του Χριστού,^[8], στον Απόστολο Πέτρο, ενώ ο Ιησούς μιλά για τους αγγέλους ως φορείς τέτοιων λειτουργιών^[9], υπονοώντας οτι δεν παντρεύονται. Οι άγγελοι τονίζονται ιδιαίτερα ως παρουσία στη γέννηση του Ιησού, την Μεταμόρφωση και την Αποκάλυψη. Ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός αναφέρεται στους αγγέλους^[10], ενώ κατά γενική ομολογία στα κορυφαία σημεία του βίου Του εμφανίζονται ως λειτουργοί, υπηρέτες και συμπαραστάτες του, ενισχύοντας την ανθρώπινη φύση του και παρεμβαίνοντες ως δευτεραγωνιστές. Έτσι ο Γαβριήλ ευαγγελίζεται την έλευσή του, ο "άγγελος Κυρίου" εμφανίζεται στον Ιωσήφ και τους ποιμένες, στρατιά αγγέλων δοξολογεί τη γέννηση του Σωτήρος, άλλοι Τον διακονούν στην έρημο μετά το πέρας των πειρασμών, άγγελος Τον ενισχύει στο όρος των Ελαιών προ του πάθους, ενώ λεγεώνες θα παρίσταντο προς υπεράσπισή του κατά την σύλληψη. Δύο άγγελοι βεβαιώνουν την ανάστασή του, δύο επίσης μιλούν στους μαθητές περί της δευτέρας παρουσίας κατά την Ανάληψή του.

Ιεραρχία και αριθμός

Ο αριθμός των αγγελικών όντων φαίνεται να είναι ανυπολόγιστος και απροσμέτρητος. Ο ίδιος ο Ιησούς ομιλεί στη Γεθσημανή για περισσότερες από δώδεκα λεγεώνες αγγέλων, ενώ ο Ευαγγελιστής Ιωάννης μαρτυρεί ότι είδε και άκουσε σε όραμα που του δόθηκε από τον Θεό γύρω από το Θεϊκό θρόνο χορωδία από μυριάδες μυριάδων και χιλιάδες χιλιάδων αγγέλων.

Μεταξύ των εκκλησιαστικών πατέρων δεν υπάρχει ομοφωνία σχετικά με τον αριθμό και την ονομασία των αγγελικών δυνάμεων. Ο Μέγας Βασίλειος, ακολουθώντας τον Ωριγένη, δεν αποδέχεται την απαρίθμηση και κατονομασία των αγγελικών δυνάμεων καθώς πίστευε ότι είναι αδύνατον να βρεθούν οι ονομασίες των λογικών και αόρατων φύσεων που υπερβαίνουν την ανθρώπινη διάνοια. Εντούτοις, ο ψευδο-Διονύσιος Αρεοπαγίτης εισήγαγε διακρίσεις σε αγγελικά τάγματα και διακοσμήσεις, οι οποίες επικράτησαν στην Ορθόδοξη παράδοση. Με βάση την ιεραρχία τους, διαχωρίζονται σε 3 τάξεις που έκαστος φέρει τριχώρους ή αλλιώς «Ταξιαρχίες»:

• Σεραφείμ, Χερουβείμ, Θρόνους,
• Κυριότητες, Δυνάμεις, Εξουσίες και
• Αρχές, Αρχάγγελους και αγγέλους.

Ιδίωμα της πρώτης ιεραρχίας είναι η πύρινη σοφία και η γνώση των ουρανίων, ενώ έργο τους ο θεοπρεπής Ύμνος του γελ. Η δεύτερη ιεραρχία έχει ως ιδίωμα τη διευθέτηση των μεγάλων πραγμάτων και την διενέργεια των θαυμάτων, ενώ έργο τους είναι ο τρισάγιος ύμνος «Άγιος, Άγιος, Άγιος». Τέλος ιδίωμα της τρίτης ιεραρχίας είναι να εκτελούν θείες υπηρεσίες και έργο τους αποτελεί ο ύμνος «Αλληλούια». Από την Αγία Γραφή γνωρίζουμε και μερικούς αγγέλους ονοματικά. Τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, που σημαίνει «ήρωας του Θεού», από την εμφάνισή του στον προφήτη Δανιήλ, στον προφήτη Ζαχαρία και στη Θεοτόκο. Γνωρίζουμε το Μιχαήλ, που σημαίνει «τις ως ο Θεός ημών», ενώ εμφανίζεται πολλές φορές στην Παλαιά Διαθήκη. Ο Ραφαήλ είναι ο τρίτος άγγελος που γνωρίζουμε, το όνομά του σημαίνει «ο Κύριος θεραπεύει» και εμφανίζεται στον Τωβίτ μεταφέροντας τις ανθρώπινες προσευχές στο θρόνο του Θεού. Τέλος γνωστός από την εβραϊκή παράδοση είναι και ο Ουριήλ.

Εωσφόρος, ο έκπτωτος άγγελος

Σύμφωνα με πολλά αποσπάσματα (Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, Αποκάλυψη του Ιωάννη), ο Εωσφόρος πριν από την πτώση του ήταν ο σπουδαιότερος, ο πρώτος στην ιεραρχία των αγγέλων. Το όνομά του σήμαινε «αυτός που μεταφέρει το φως». Η μετέπειτα ονομασία του ως «Σατανάς» προέρχεται από την εβραϊκή λέξη σατάν, η οποία χρησιμοποιήθηκε στην ελληνική μετάφραση των Εβδομήκοντα με τις λέξεις «Σατανάς» ή «Διάβολος» και δηλώνει τον επίβουλο, τον εχθρό. Αυτός που άλλοτε «έφερε το φως» μετατράπηκε στον κατ’ εξοχήν εχθρό του ανθρώπου. Επειδή είχε μεγάλη δόξα, η σοφία του διεφθάρη και η υπερηφάνεια του μετατράπηκε σε αλαζονία, με αποτέλεσμα να απαιτεί να είναι ίσος με το Θεό. Η αλαζονεία λοιπόν ήταν ένα από τα βασικά αίτια που οδήγησαν τον Εωσφόρο στην πτώση. Όπως καταγράφεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, μαζί του παρέσυρε και ένα μεγάλο αριθμό αγγέλων από όλα τα Τάγματα.

Ανατολικές θρησκείες

Στο Ζωροαστρισμό οι αγαθοί άγγελοι, ονομάζονται Αμέσα Σπέντα, τους Αθανάτους που αποτελούσαν λειτουργικές όψεις του Αχούρα Μάζντα, του Σοφού Κυρίου. Ο Βοχού Μάνα, ένα αγαθό λειτουργικό πνεύμα, ήταν που ανακάλυψε τον 6ο αιώνα π.Χ. τον Ζωροάστρη που ήταν ο αληθινός Θεός καθώς και ένα είδος συμβολαίου που οποιοσδήποτε θα μπορούσε να ακολουθήσει ή να απορρίψει ως τρόπο ζωής. Με παρόμοιο τρόπο ο άγγελος Γαβριήλ βρήκε το Κοράνιο και τον προφήτη Μωάμεθ ο οποίος αποκάλυψε τον αληθινό Θεό (Αλλάχ). Μάλιστα οι χαρακτηρισμοί που αποδίδονται στον Γαβριήλ («πνεύμα αγιότητος» και «πιστό πνεύμα») είναι παρόμοιοι με του αγγέλους του Αμέσα Σπέντα.

Δοξασίες

Γενικά

Με βάση τους αγγέλους, αγαθούς ή πονηρούς-σκοτεινούς πολλά θρησκευτικά ρεύματα, θεμελίωσαν την αντίληψη τους περί σύμπαντος. Οι 3 κύριες τάσεις που αναπτύχθηκαν ήταν οι αντιλήψεις περί μονιστικού συμπαντικού συστήματος, με κύριο εκφραστή τον ινδουισμό, περί δυιστικού συστήματος με κύριο εκπρόσωπο τον γνωστικισμό και περί τριμερούς σύμπαντος, που παρατηρείται στις μονοθεϊστικές θρησκείες.

Μονιστικό σύμπαν

Οι θρησκείες που έχουν σαν βασική κοσμοθεώρηση ένα μονιστικό κόσμο, κατά γενική ομολογία δεν πιστεύουν σε αγγέλους που έχουν αποστολή την αποκάλυψη της αλήθειας, καθώς η αποστολή αυτή εναπόκειται σε άλλα όντα όπως τα «αβάταρα» δηλαδή ενσαρκώσεις θεών (Ινδουισμός), στα «τιρχανκάρα» (Ζαϊνισμός) ή στα «μποντισάτβα» (Βουδισμός). Αυτά τα πρότυπα κατά κύριο λόγο θεωρούνται πρότυπα άγιας ζωής και όχι πηγές αποκάλυψης. Παράλληλα οι δοξασίες αυτές πιστεύουν σε δαιμονικούς αγγέλους. Κύριοι εκφραστές του «μονισμού» είναι ο Ινδουισμός και ο Ζαϊνισμός.

Δυιστικό σύμπαν

Ο Γνωστικισμός αποτέλεσε την πηγή ερμηνείας του σύμπαντος με δυιστική ματιά. Κατά το Γνωστικισμό οι άγγελοι έπαιζαν καίριο ρόλο στα τεκταινόμενα του σύμπαντος. Έτσι θεωρούσαν τους αγγέλους ως όντα ουράνια που ασκούσαν έλεγχο σε κάποιες σφαίρες, μέσα από τις οποίες έπρεπε να περάσει η ψυχή μόλις απελευθερωνόταν από το σώμα. Απαραίτητη δε, προϋπόθεση του πιστού για να επιτύχει την τελική ένωση με την υπέρτατη πνευματική πραγματικότητα ήταν να γνωρίζει αυτούς τους αγγέλους κατ' όνομα. Άλλες γνωστικές δοξασίες αναφέρουν πως 7 άγγελοι κυβερνούν τις 7 πλανητικές σφαίρες και αυτοί οι άγγελοι είναι ο Γαβριήλ, ο Αδωναΐ, ο Αριήλ κ.α. ενώ ο άγγελος της δημιουργίας είναι ο Γιαχβέ. Ο Γιαχβέ κατά τους Γνωστικούς ήταν κατώτερος Θεός και κακός.

Ο Μανιχαϊσμός αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα Γνωστικά κινήματα, ο οποίος διαχώρισε πλήρως το σύμπαν σε δύο σφαίρες και δύο αρχές. Αυτή του φωτός και του σκότους. Με βάση τον Μανιχαϊσμό άγγελοι είναι τα 12 φωτεινά διαδήματα του Πατέρα του Μεγαλείου καθώς και οι 12 αιώνες, δηλαδή οι «πρωτόπλαστοι» που βρίσκονται με μορφή «αγγέλου» και διαχωρίζονται σε 3 ομάδες, περιβάλλοντας το «Υπέρτατο Όν» στα τέσσερα τέταρτα του ουρανού. Ο Μανισχαϊσμός κήρυττε πως ο Άρχων του Βασιλείου του σκότους διαρκώς επιζητούσε προνόμια, από το Βασίλειο του Φωτός και σε κάποια μάχη Φωτός και Σκότους αναμίχθηκαν οι δυνάμεις τους, δημιουργώντας κατ'άγνοια του ανθρώπου, τον υλικό κόσμο. Έτσι ο άνθρωπος αγνοώντας τον πνευματικό κόσμο πειράζεται από του δαίμονες, ενώ οι άγγελοι τον βοηθούν ξεπεράσει την άγνοιά του, οδηγώντας τον μέσω της γνώσης στη σωτηρία.

Τριμερές σύμπαν

Οι αντιλήψεις περί τριμερούς σύμπαντος κατά κύριο λόγο συναντώνται στις Βιβλικές, ελληνιστικές και ισλαμικές αντιλήψεις. Οι αντιλήψεις αυτές θεωρούν τον άνθρωπο περιορισμένο από παράγοντες όπως ο χρόνος, ο χώρος, η αιτία και το αποτέλεσμα. Το ουράνιο βασίλειο αποτελούσαν οι 7 σφαίρες-πλανήτες και ήταν το βασίλειο του θείου, ενώ το υποχθόνιο βασίλειο ήταν η περιοχή του χάους και των κακών-δαιμονικών δυνάμεων. Το μέσο βασίλειο αποτελούσε ο κόσμος των ανθρώπων. Οι άγγελοι μέσα από τις τρεις αυτές θρησκείες, είναι οι διαμεσολαβητικές δυνάμεις, αποτελώντας το αγγελιοφόρο των μηνυμάτων του Θεού, με στόχο τη γνώση της θείας θέλησης ή και της πορείας του κόσμου. Στόχος η αποκάλυψη της πηγής της δημιουργίας και του τελικού σκοπού ύπαρξης του ανθρώπου, αλλά και η γνώση κατά των δυνάμεων του σκότους που αποσκοπούν στην αιώνια καταδίκη του ανθρώπου.

Αγγελολογία

H αγγελολογία είναι ένας κλάδος της θεολογίας που εξετάζει το ιεραρχικό σύστημα των αγγέλων, των αγγελιοφόρων, των ουράνιων δυνάμεων. Αφορά πρώτιστα τον Καββαλιστικό Ιουδαϊσμό και το Χριστιανισμό^[11], όπου είναι ένας από τους δέκα σημαντικούς κλάδους της θεολογίας του, αν και είναι σχετικά παραμελημένος^[12]. Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι ο ιουδαιοχριστιανισμός οφείλει μεγάλο χρέος στο Ζωροαστρισμό στην εισαγωγή της αγγελολογίας και της δαιμονολογίας, καθώς επίσης και στον εκπεσόντα άγγελο Εωσφόρο ως ο υπέρτατος πράκτορας του κακού, συγκρίνοντάς τον με το κακό πνεύμα Αριμάν (Ahriman). Όπως ο Ιρανικής προέλευσης των βεδικών παραδόσεων, Αβεστάν (Avestan). Αλλά και άλλοι κλάδοι των ινδοευρωπαϊκών μυθολογιών υποστηρίζουν ότι η έννοια των δαιμόνων είχε υπάρξει πολύ νωρίτερα^[13]. Μερικοί μελετητές θεωρούν ότι Ζωροαστρισμός είχε επιρροές στην εβραϊκή αγγελολογία^[14] και επομένως και η σύγχρονη Χριστιανική αγγελολογία, λόγω της εμφάνισης στοιχείων του Ζοροαστρισμού στον Ιουδαϊσμό, ύστερα από την εκτεταμένη επαφή του έθνους Ισραήλ με την Περσική Αυτοκρατορία, δανειζόμενος έννοιες, κατά την εξορία του στη Βαβυλώνα^[15]. Οι δανεισμένες έννοιες μπορούν να περιλάβουν την εισαγωγή της έννοιας του «Σατανά» ως κυβερνήτη των δυνάμεων του κακού, σε αντίθεση με το Θεό (κυρίως στη δυτική χριστιανική και ισλαμική θεολογία)^[16] που συγκρίνει τον Σατανά με τον Angra Mainyu (επίσης γνωστό ως Ahriman) της πίστης του Ζωροαστρισμού, που ήταν ο εχθρός Aχούρα Μάζντα, τον ανώτατο Θεό της ανθρωπότητας^[17]. Οι άγγελοι, μερικοί θεωρούν πως μπορεί να είχαν απεικονιστεί πρώτα ως βοηθοί του Θεού στο Ζωροαστρισμό, ενώ η ιεραρχία τους είναι συγκρίσιμη με την ιεραρχία της^[18] σύγχρονης Aγγελολογίας.

Υποσημειώσεις

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια, «Πάπυρος, Larousse, Britannica», Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1976/2006
• Catholic Encyclopedia
• Ο κόσμος των αγγέλων Αρχιμανδρίτου Ιωάννου Καραμούζη
• Άγγελοι: ο κόσμος των φτερωτών ταξιαρχών